71 737 37 22
Kara umowna stanowi instrument prawny umożliwiający skuteczne zabezpieczenie wykonania zobowiązań umownych, zwłaszcza w obrocie profesjonalnym. Jej prawidłowe zastrzeżenie nie tylko wzmacnia dyscyplinę kontraktową, ale również upraszcza proces dochodzenia roszczeń w przypadku naruszenia umowy, eliminując konieczność wykazywania wysokości szkody. Należy jednak pamiętać, że skuteczność kary umownej zależy bezpośrednio od jej precyzyjnego i zgodnego z przepisami sformułowania.
Czym jest kara umowna?
Kara umowna to wprost wskazana w umowie suma pieniężna, którą strona zobowiązuje się zapłacić drugiej stronie w razie niewykonania lub nienależytego wykonania określonego w umowie zobowiązania.
Podanie w treści umowy konkretnej kwoty znacznie ułatwia dochodzenie zapłaty kary umownej, ponieważ nie wymaga udowadniania przed sądem wysokości faktycznie poniesionej szkody wskutek nierzetelnego działania kontrahenta. Karę umowną można porównać do odszkodowania, którego wysokość została z góry ustalona przez strony, dzięki czemu podmiot uprawniony może w szybszy i łatwiejszy sposób dochodzić swoich praw.
Instytucja kary umowny jest uregulowana w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 2024., poz. 1061) w artykułach 483 i 484, które przewidują, że strona może żądać zapłaty kary umownej, nawet jeśli poniesiona szkoda jest innej wysokości (mniejszej lub większej). Jednak nie oznacza to, że dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej w całkowicie dowolnej wysokości, ponieważ sąd w trakcie procesu może obniżyć wysokość przysługującej kary, jeśli dojdzie do przekonania, że ta wskazana w umowie jest rażąco wygórowana.
O czym należy pamiętać przy formułowaniu klauzuli kary umownej?
Zastrzeżenie kary umownej w kontrakcie jest możliwe jedynie dla przypadków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań o charakterze niepieniężnym, czyli takich, których przedmiot nie jest wyrażony w konkretnych kwotach pieniężnych. Oznacza to, że wobec zobowiązań pieniężnych – na przykład obowiązku zapłaty konkretnej kwoty wyrażonej w walucie polskiej – strony powinny zastosować inne mechanizmy prawne.
Natomiast w celu zabezpieczenia prawidłowej realizacji umowy o dzieło, takiej jak wykonanie mebli na zamówienie, możliwe jest wprowadzenie kary umownej na wypadek różnych zdarzeń, przykładowo opóźnienia w produkcji, wykonania zamówienia o niewłaściwych wymiarach czy zastosowanie nieuzgodnionych wzorów lub materiałów. Dzięki temu strony mają jasność co do konsekwencji niewłaściwego wykonania zobowiązania i mogą skuteczniej chronić swoje interesy.
Szczegółowe przedstawienie sytuacji uzasadniających zastosowanie kary
Istotnym elementem każdej umowy jest precyzyjne określenie praw i obowiązków stron, co ma na celu wyeliminowanie wszelkich niejasności oraz ryzyka różnych interpretacji postanowień kontraktu. Zasada ta odnosi się także do konieczności wskazania konkretnych naruszeń, które będą podstawą do naliczenia kary umownej. Im dokładniej sformułowane zapisy, tym mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia sporów. Katalog przypadków może być dowolnie ustalony przez strony. Przykładowo mogą to być: wykorzystanie surowców niezgodnie z umową, nieprzestrzeganie określonych warunków technicznych lub jakościowych, niewywiązanie się z obowiązku dostarczenia wymaganych raportów lub sprawozdań, a także naruszenie zakazu konkurencji w trakcie obowiązywania umowy, czy wiele innych.
Określenie wysokości kary
Warto dokładnie określić wysokość kary lub wskazać jej wyliczenia. Można przewidzieć stałą kwotę pieniężną lub podać procentową wartość całego kontraktu, naliczaną za każdy dzień, kiedy strona zobowiązana dopuszcza się naruszeń umowy. Zaleca się, aby wysokość kary umownej była ustalona na rozsądnym poziomie, odpowiadającym rzeczywistej szkodzie, ponieważ zbyt wysoka kwota może zostać obniżona przez sąd. Ponadto warto wskazać górny limit kary umownej.
Wskazanie terminu oraz sposobu dokonania zapłaty
Należy wyraźnie określić termin, w którym kara umowna powinna zostać uregulowana, na przykład w ciągu 7 dni od doręczenia wezwania do zapłaty. Równie istotne jest sprecyzowanie sposobu jej zapłaty, w tym, czy następuje ona po uprzednim otrzymaniu wezwania, czy też bez konieczności dodatkowego przypomnienia ze strony podmiotu uprawnionego.
Wprowadzenie możliwości dochodzenia odszkodowania uzupełniającego
Kara umowna nie wyklucza prawa do dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych Kodeksu cywilnego, gdy faktyczna szkoda przewyższa jej zastrzeżoną wysokość. Jednak, aby takie prawo mogło być skutecznie realizowane, konieczne jest zawarcie w umowie stosownego zapisu, przykładowo: „Zastrzeżona kara umowna nie wyłącza możliwości dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych przewyższającego zastrzeżoną karę umowną”.
Dlaczego warto stosować karę umowną?
Kara umowna to skuteczne narzędzie zabezpieczające interesy przedsiębiorców. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że wprowadzenie stosownej klauzuli do umowy jest korzystne – przede wszystkim upraszcza dochodzenie roszczeń eliminując konieczność wykazywania poniesionej szkody. Dodatkowo działa prewencyjnie – świadomość możliwej sankcji finansowej skutecznie motywuje kontrahenta do terminowego i rzetelnego wykonania zobowiązań. Istotnym atutem jest również elastyczność – strony mają możliwość samodzielnego określenia przypadków, w których kara umowna będzie należna, co czyni ją wyjątkowo efektywnym mechanizmem ochrony ich praw. Aby mieć pewność co do poprawności sformułowania klauzuli, najlepiej skorzystać z porady doświadczonego prawnika.
Artykuł autorstwa: adw. Katarzyna Omachel
W razie pytań, a także pomysłów tematów na kolejne wydania Newsletter’a zapraszamy do kontaktu:
Aktualności
