Nowa era przesłuchań podejrzanych – wideokonferencje w polskim prawie karnym

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego proponuje przełomową zmianę w postępowaniu przygotowawczym – możliwość przesłuchania podejrzanego w formie wideokonferencji. Jak tłumaczy mec. Mateusz Dudziak z działu Prawa Karnego w Kancelarii Sobota Jachira, zmiana ta ma na celu zwiększenie efektywności postępowania i ograniczenie kosztów, a jednocześnie wymaga zachowania ostrożności w zakresie praw podejrzanego i możliwości obserwacji jego reakcji przez organ ścigania. Czy wideokonferencje mogą stać się standardem w polskim postępowaniu karnym?

Na oficjalnej stronie Ministerstwa Sprawiedliwości czytamy, że:

„Rada Ministrów przyjęła przygotowane przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego i Ministerstwo Sprawiedliwości przepisy kompleksowej nowelizacji przepisów postępowania karnego. Cel nadrzędny to praktyczne zwiększenie praw do obrony w maksymalnie transparentnym postępowaniu. A ponadto wyeliminowanie kuriozalnych czy bezzasadnych sytuacji, które godzą w prawa obywateli”.

Warto jednak odnotować, że oprócz podstawowego projektu kompleksowej nowelizacji przepisów karnych, Komisja przygotowała także projekt ustawy wprowadzający nieznaną dotychczas prawu karnemu instytucje przesłuchania podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym w formie wideokonferencji.

Obecnie, przy spełnieniu określonych warunków, taka możliwość była przewidziana dla świadka (bez ograniczeń ze względu na etap procesu) a także oskarżonego, lecz tylko na etapie postępowania sądowego. Aktualnie brakuje więc podstawy prawnej do przesłuchania podejrzanego w takiej formie przez Prokuratora lub Policję.

Na co Komisja Kodyfikacyjna zwróciła uwagę?

Tradycyjne przesłuchanie pozwala na odebranie od podejrzanego podpisu pod postanowieniem o przedstawieniu zarzutu, co oznacza, że podejrzany zapoznał się z nim, a także osobiste pouczenie podejrzanego o jego prawach i obowiązkach i odebranie oświadczeń w ich zakresie od podejrzanego, który składa swój podpis na odpowiednich dokumentach.

Po zmianach, podejrzany w trakcie przesłuchania w trybie wideokonferencji, będzie potwierdzał ustnie, to co wcześniej wymagało jego podpisu, a nagranie jego oświadczeń będzie potwierdzeniem, zastępującym podpis podejrzanego na odpowiednich dokumentach.

Co daje taka zmiana?

Przede wszystkim zmiana pozwoli ograniczyć koszty ekonomiczne i czasowe. Po wejściu w życie projektowanych zmian, podejrzany nie będzie musiał stawiać się osobiście na przesłuchanie, o ile organ wyrazi zgodę na odebranie wyjaśnień w formie wideokonferencji. Pamiętać bowiem należy, że wideokonferencja nie będzie obowiązkowa, a sam wniosek podejrzanego o przeprowadzenie przesłuchania w takiej formie, nie będzie wiążący dla organu.

Dla organów ścigania, a przede wszystkim prokuratora, taka zmiana pozwoli na zdalne, ale jednak osobiste, przesłuchanie głównie osób podejrzanych przebywających za granicą, którzy zostali zatrzymani w innym kraju. Obecnie przesłuchanie takich osób wymaga fizycznego doprowadzenia osoby podejrzanej przed organ ścigania, celem przesłuchania lub zwrócenia się w drodze pomocy prawnej do właściwego konsula, który na podstawie dokumentów i listy pytań dostarczonych przez organ ścigania przedstawia zarzut podejrzanemu i przesłuchuje go.

Proponowane rozwiązanie ma jednak swoje ograniczenia. Czasem, nie będzie możliwości zastąpienia przesłuchania „na żywo”, chociażby w przypadku konieczności okazywania podejrzanemu dokumentów, choć tutaj zależeć może to od możliwości technicznych i odpowiedniego przygotowania wideokonferencji. Czasem, może to wynikać z decyzji organu ścigania, który co do zasady wyraziłby zgodę na wideokonferencję, ale zdecyduje jednak o osobistym przesłuchaniu podejrzanego w tradycyjnej formie, ze względu na chęć obserwowania niewerbalnych reakcji podejrzanego, które trudniej mu kontrolować, jeśli znajduje się w siedzibie organu, czyli niesprzyjającym dla siebie miejscu, a nie przed ekranem swojego komputera. Wydaje się także, że organy ścigania nie będą korzystać z takiej formy przesłuchania w sprawach o najcięższe zbrodnie kryminalne. Z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, że taka forma przesłuchania zyska przychylność organów ścigania np. w sprawach dotyczących przestępstw gospodarczych.