Darowizna jest jedną z najpopularniejszych umów zawieranych między osobami bliskimi. Polega ona na tym, że jedna osoba – darczyńca, zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz drugiej strony – obdarowanego, kosztem swego majątku. Nieodpłatne przekazanie przedmiotu darowizny w naturalny sposób wzbudza u darczyńcy przekonanie, że obdarowany powinien okazywać mu „wdzięczność”. Wydaje się, że tego wymagają też reguły moralne panujące w naszym społeczeństwie. Problem pojawia się wówczas, kiedy obdarowany takiej „wdzięczności” nie okazuje. W takiej sytuacji darczyńca ma prawo rozważyć odwołanie darowizny wykonanej.

Co to jest odwołanie darowizny?

Nierzadko do kancelarii przychodzą osoby, które z perspektywy czasu żałują, że kiedyś darowały komuś bliskiemu część swojego majątku, np. znaczną sumę pieniędzy lub nieruchomość. Okazuje się bowiem, że obdarowany nie okazuje względem darczyńcy szacunku, jakiego by oczekiwał. Zdarza się nawet, że obdarowany popełnia względem darczyńcy czyn, który w świetle prawa karnego można uznać za przestępstwo. W obliczu krzywdy, jakiej doznaje darczyńca, uważa, że zbogacenie się obdarowanego jego kosztem urąga zasadom sprawiedliwości. W takiej sytuacji pojawia się u darczyńcy pytanie: czy można coś zrobić z wcześniejszą darowizną? Odpowiedź brzmi: tak. W prawie polskim istnieje narzędzie, które pozwala na odwrócenie losów darowizny. Jest nim tzw. odwołanie darowizny wykonanej.

Sprawdź: Dziedziczenie nieruchomości – co należy wiedzieć?

Nie każdą darowiznę da się odwołać

Odwołanie darowizny jest na tyle poważną czynnością prawną, że jej skuteczne wymaga solidarnego oparcia w faktach. Otóż darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego).

Rażąca niewdzięczność jest zwrotem nieostrym, którego definicji na próżno szukać w przepisach. O tym, czy dane zachowanie kwalifikuje się jako rażąco niewdzięczne, decyduje sąd – indywidualnie w każdej sprawie na podstawie konkretnych okoliczności. Niemniej przez wiele lat obowiązywania przepisów wypracowano w nauce i orzecznictwie przykładowy katalog takich zdarzeń. Należą do nich chociażby:

• przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy, np. usiłowanie zabójstwa lub spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
• naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków, np. odmowa udzielenia pomocy w czasie choroby darczyńcy mimo oczywistej możliwości.

Trzeba przy tym pamiętać, że zwykłe konflikty rodzinne nie są zdarzeniami, które można uznać za rażąco niewdzięczne i nie są podstawą do odwołania darowizny. Zachowanie rażąco niewdzięczne musi być dokonane z pełną świadomością i nacechowane złą wolą obdarowanego. Krótko mówiąc – musi być ukierunkowane na pokrzywdzenie darczyńcy.

Odwołanie darowizny – trzeba pamiętać o formalnościach

Aby skutecznie odwołać darowiznę wykonaną z powodu rażącej niewdzięczności, trzeba zadbać o spełnienie formalności.

Po pierwsze wolę odwołania darowizny należy wyrazić na piśmie. Oznacza to, że musimy wystosować do obdarowanego dokument podpisany imieniem i nazwiskiem. Z dokumentu tego powinno jasno wynikać, że darczyńca odwołuje wykonaną darowiznę. Można również zawrzeć informacje, z jakich przyczyn odwołuje się darowiznę. Ponadto w dokumencie warto określić sposób, w jaki przedmiot darowizny ma wrócić do darczyńcy, np. w przypadku darowizny pieniędzy warto podać kwotę do zwrotu, rachunek bankowy, na który pieniądze mają zostać przelane i termin, do którego trzeba to zrobić.

Najlepiej jest, jeśli dokument zostanie dostarczony listem poleconym na adres obdarowanego. Wówczas istnieje dowód na skuteczne poinformowanie obdarowanego o odwołaniu darowizny.

Po drugie, pismo to trzeba doręczyć obdarowanemu w ciągu roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o przyczynie niewdzięczności obdarowanego. Innymi słowy, od momentu, w którym darczyńca dowiedział się o wydarzeniu stanowiącym podstawę do odwołania darowizny, ma rok, aby odwołać darowiznę. Tego terminu trzeba bezwzględnie dochować, w przeciwnym razie darczyńca sam pozbawi się możliwości odwołania darowizny.

Zobacz także: Wydziedziczenie – na czym polega? O jakich formalnościach pamiętać?

Odwołanie darowizny – nierzadko potrzebny jest sąd

Jeśli obdarowany zbagatelizuje pismo darczyńcy lub nie zgodzi się z nim, to darczyńcy nie pozostaje wyłącznie dochodzenie swoich praw przed sądem. Wówczas konieczne jest wniesienie pozwu o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli przez darczyńcę. Jednak przed decydowaniem się na ten krok, trzeba sobie uświadomić, że postępowanie sądowego wymaga przygotowania i cierpliwości. Oprócz złożenia pozwu, trzeba zadbać o przedstawienie dowodów na poparcie swojego stanowiska. Dowodami w takiej sprawie z pewnością będzie dokumenty darowizny oraz jej odwołania. W takiej sprawie mogą także zeznawać świadkowie. Rozpoczęcie sprawy sądowej wiąże się również z ponoszeniem kosztów sądowych. Później czeka darczyńcę czas na przeprowadzenie przez sąd postępowania dowodowego, co może potrwać nawet kilka lat.

AUTOR: r. pr. Paweł Rafałowicz, doktor nauk prawnych i praktyk specjalizujący się w sprawach rozwodowych, spadkowych i medycznych.