Ustalenie ojcostwa – jak wygląda procedura?

Określenie tego, kto jest ojcem dziecka, nie zawsze bywa oczywiste. Komplikacje mogą pojawić się nawet u osób, które w chwili narodzin dziecka są oficjalnie w związku małżeńskim. Rzadkością nie są sytuacje, w których do określenia ojcostwa potrzebne okazuje się odpowiednie orzeczenie sądu. Kiedy jest to konieczne? Jak wygląda procedura sądowego ustalenia ojcostwa? Co warto o niej wiedzieć?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego są trzy sposoby ustalenia ojcostwa. Mowa tu konkretnie o:

• domniemanie pochodzenia ojca od męża matki,
• uznanie dziecka przez ojca,
• sądowe ustalenie ojcostwa.

Na wstępie należy wyjaśnić pierwsze dwie procedury, gdyż poniekąd należy uznać ja za podstawowe metody ustalenia ojcostwa dziecka.

Czym jest domniemanie ojcostwa?

Artykuł 62. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego mówi, że jeśli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwaalbo przed upływem trzystu dni od jego ustania bądź unieważnienia, domniemywa się, iż pochodzi ono od męża matki. Jeżeli natomiast dziecko przyjdzie na świat po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji, wówczas takiego domniemania nie stosuje się.

Co ważne – okres wspomnianych trzystu dni liczy się od momentu uprawomocnienia się wyroku, który powoduje ustanie małżeństwa, a nie od momentu samego ogłoszenia takiej decyzji sądu. Ponadto domniemanie ojcostwa męża matki istnieje niezależnie od tego czy małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu czy też w separacji faktycznej. Trzeba również pamiętać, że jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Norma domniemania ojcostwa dotycząca męża matki nie ustaje nawet wtedy w przypadku niewpisania męża matki jako ojca dziecka lub wpisaniu innego mężczyzny (oczywiście pod warunkiem spełnienia przesłanek wymienionych powyżej, tzn. jeśli do narodzin dziecka doszło w trakcie trwania małżeństwa lub w ciągu trzystu dni od jego prawnego zakończenia).

Domniemanie ojcostwa męża matki można obalić. Jeśli dziecko urodziło się w czasie trwania związku małżeńskiego lub we wspomnianym już kilkukrotnie okresie trzystu dni od zakończenia małżeństwa, ale mężczyzna, któremu przypisuje się w ten sposób ojcostwo, uważa, że to nie on jest faktycznym ojcem dziecka, wówczas musi złożyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa i wykazać niezbity dowód na potwierdzenie swoich przypuszczeń.

Zaprzeczenie ojcostwa – informacje podstawowe

Mąż matki, będący domniemanym ojcem jej dziecka – może złożyć pozew o sądowe zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu potomka przez żonę, nie później jednak niż do momentu uzyskania przez to dziecko pełnoletności. Jeżeli mąż matki zapadł na chorobę psychiczną lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, możliwy jest inny początek biegu tego terminu (zgodnie z art. 64. I 65. k.r.o). Co jednak istotne – prawo do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa przysługuje również matce dziecka do ukończenia przez nie pierwszego roku życia, a także samemu dziecku w ciągu roku od osiągnięcia pełnoletności (jeżeli dziecko dowiedziało się po osiągnięciu pełnoletności, że nie pochodzi od męża matki, termin biegnie od dnia otrzymania takiej wiadomości).

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa wystosować mogą też prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka.  W ich przypadku nie obowiązują żadne terminy ograniczające. Jednocześnie takiego powództwa nie ma możliwości wytoczyć w przypadku wcześniej zarządzonego przysposobienia nierozwiązywalnego.

Zaprzeczenie ojcostwa wymaga przedstawienia dowodu na to, że domniemany ojciec dziecka, w rzeczywistości ojcem nie jest. To na stronie wnoszącej pozew spoczywa obowiązek dowiedzenia swojej racji.

Sprawdź: Rodzinny plan wychowawczy – czym jest? Jak go sporządzić?

Zaprzeczenie ojcostwa – przesłanki obalające domniemanie ojcostwa

Zgodnie z zapisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, aby zaprzeczyć ojcostwu dziecka urodzonego w trakcie trwania związku małżeńskiego a przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia konieczne jest wykazanie niepodobieństwa ojcostwa męża matki. Inaczej rzecz ujmując – jeśli dziecko urodzi się w takim okresie małżeństwa, należy przedstawić dowody wskazujące jednoznacznie na to, że mąż nie może być ojcem danego potomka. W tym zakresie pod uwagę bierze się zwykle następujące kwestie:

• badanie krwi,
• badanie DNA,
• dowód niezdolności mężczyzny do spółkowania lub do zapłodnienia,
• dowód z badań antropologicznych,
• dowód z zestawienia stopnia rozwoju dziecka z datą obcowania mężczyzny z jego matką,
• dowód obcowania mężczyzny z matką dziecka w czasie naturalnej niezdolności do zapłodnienia,
• inne, np. porównanie linii daktyloskopowych dłoni.

Najpewniejszą metodą do obalenia lub podtrzymania domniemanego ojcostwa są testy DNA, które dają w zasadzie jednoznaczne wyniki co do tego, czy dany mężczyzna może być biologicznym ojcem danego dziecka.

W przypadku dziecka urodzonego poza związkiem małżeńskim, ustalenie ojcostwa może odbyć się jedynie poprzez uznanie potomka przez ojca lub przez decyzję sądu.

Czym jest uznanie dziecka?

Uznanie może mieć miejsce tylko wtedy, gdy nie istnieje domniemanie ojcostwa  dotyczące męża matki lub zostało ono skutecznie obalone. Te procedurę wdraża się również, gdy ojcostwo nie zostało ustalone w drodze orzeczenia sądu. Formalnie jest to oświadczenie mężczyzny, w którym wyraża on wolę do bycia oficjalnie ojcem dla danego dziecka (musi mieć przy tym pełne zdolności do czynności prawnych) lub przyznanie się do tego, że jest się rzeczywistym ojcem konkretnego potomka. Oświadczenie o uznaniu ojcostwa można złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (w Polsce) lub przed konsulem (za granicą).

Oświadczenie uznania dziecka może być ważne tylko wtedy, gdy dziecko nie zostało wcześniej uznane przez innego mężczyznę, ani też nie doszło do sądowego ustalenia ojcostwa. W przypadku urodzenia dziecka w małżeństwie, konieczny jest prawomocny wyrok, który jednoznacznie zaprzeczy ojcostwu męża matki. Konieczne są również pochodzenie dziecka od określonej kobiety, a także zgoda matki dziecka na uznanie ze strony mężczyzny.

Oświadczenie mężczyzny oraz zgoda matki nie mogą być złożone przez przedstawiciela. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy matka dziecka nie żyje lub jest pozbawiona władzy rodzicielskiej. Wówczas zgodę na uznanie wydaje przedstawiciel ustawowy dziecka.

Mężczyzna może uznać wyłącznie dziecko małoletnie, także takie, które zmarło przed uzyskaniem pełnoletności. Ponadto, uznać można dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone. Jeśli matka nie ma zdolności prawnych, wówczas uznanie staje się możliwe dopiero po przyjściu noworodka na świat.

Sprawdź: Ograniczenie władzy rodzicielskiej – co oznacza?

Sądowe ustalenie ojcostwa  – jak wygląda?

Sądowe ustalenie ojcostwa następuje, gdy brak jest domniemania, że dziecko pochodzi od męża matki oraz gdy nie zostało dokonane uznanie potomka. Z tego rozwiązania najczęściej korzystają potencjalni ojcowie. Jednak z żądaniem o sądowe ustalenie ojcostwa mogą wystąpić również:

• dziecko – małoletnie (powództwo wytoczone przez przedstawiciela ustawowego) i pełnoletnie,
• matka dziecka – tylko w okresie małoletności potomka,
• prokurator.

Powyższy katalog posiadających tzw. legitymację procesową czynną do wytoczenia powództwa w tej sprawie jest zamknięty. Oznacza to, że nikt inny spoza tego kręgu nie może zgłosić się do sądu w sprawie ustalenia ojcostwa dla konkretnego dziecka.

Sądowe ustalenie ojcostwa termin: powództwo o ustalenie ojcostwa nie jest ograniczone terminem z wyjątkiem powództwa matki i domniemanego ojca, który może zrealizować swoje uprawniania do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Po śmierci dziecka z żądaniem ustalenia ojcostwa może wystąpić jedynie prokurator. Nie jest możliwe sądowe ustalenie ojcostwa przed urodzeniem się dziecka, a także w stosunku do dziecka, które urodziło się nieżywe.

Dowodami w sprawie o sądowe ustalenie ojcostwa są wszystkie te czynnik, które zostały już przedstawione w akapicie dotyczące zaprzeczenia ojcostwa. Najczęściej jest to badanie materiału DNA.

Sądowe ustalenie ojcostwa sprawia, że uznanemu w ten sposób ojcu przyznawane są prawa rodzicielskie w stosunku do danego dziecko, a to ostatnie może dziedziczyć po swoim ojcu i nabywa prawo do alimentów. Ponadto po ustanowieniu ojcostwa sąd nada dziecku nazwisko. To może przyjąć po matce lub ojcu, bądź otrzymać nazwisko dwuczłonowe. Sprawy związane z ustaleniem ojcostwa bywają bardzo trudne. W większości przypadków konieczne jest wsparcie doświadczonych prawników. Jeśli potrzebują Państwo kompleksowego wsparcia z zakresu prawa rodzinnego, zachęcamy do kontaktu z naszą Kancelarią. Więcej informacji można znaleźć pod tym linkiem: https://www.sobotajachira.pl/sprawy-rodzinne/.